Faalangst in het onderwijs

Herkenbaar? Je hebt keihard geleerd voor een toets, maar met het proefwerk voor je neus weet je opeens niets meer. Of, je had zoveel spanning voor een presentatie die je voor de klas moest geven dat je er trillend en zwetend van wegliep. In deze situaties is de kans groot dat je last hebt van faalangst, een veelvoorkomende vorm van angst bij leerlingen. Zo’n 10-13% van de leerlingen op de basis- en middelbare school heeft er last van. Dat zijn zo'n drie leerlingen in elke klas. Niet weinig dus. Om faalangst (en daarmee de leerlingen die hier last van hebben) beter te begrijpen, volgden onze student-docenten twee trainingen van Denise Olivers van Learn4Life. Vanuit haar ervaring als pedagoog/onderwijskundige vertelde zij ons aan de hand van voorbeelden uit de praktijk alles over onder andere de oorzaken en kenmerken van faalangst.

Hoe herken ik faalangst?

Faalangst is een prestatiegerichte angst die voortkomt uit te veel of te weinig angst bij de leerling. Om dit te illustreren, bekeken we de grafiek van de wet van Dodson. Je ziet deze in de afbeelding hiernaast. De kromme laat de relatie tussen angst en prestatie zien. De grafiek heeft de vorm van een berg. Links van de berg is de prestatie laag vanwege een gebrek aan spanning of opwinding die een leerling ertoe zet moeite te doen. Rechts van de berg is de prestatie laag om een andere reden. Leerlingen aan de rechterkant van de kromme ervaren namelijk te veel angst om goed te kunnen presteren. Aan beide kanten van de berg kan sprake zijn van faalangst bij leerlingen. Erg nuttig om te weten, want hierdoor kunnen we faalangst beter herkennen bij leerlingen. Als we er echter echt iets mee willen doen, moeten we ons afvragen: hoe wordt faalangst veroorzaakt?

‍

‍

Verschillende bronnen

Belangrijk om te weten, zo benadrukte Denise, is dat faalangst niet aangeboren is. Hoewel genetische aanleg een rol speelt, zijn omgevingsfactoren het meest invloedrijk op de ontwikkeling van faalangst. Opvoeding is een van deze factoren. Faalangst ontwikkelt zich door een kind te veel los te laten, te veel te beschermen of te hoge verwachtingen te stellen. Wat misschien minder mensen weten is dat ook schoolse invloeden van belang zijn. Een competitieve sfeer, een onveilig gevoel of een gebrek aan structuur op school kunnen allemaal leiden tot faalangst. Er zijn dus verschillende oorzaken. Ook kan faalangst zich anders uiten per persoon. Dit geldt niet alleen voor kinderen, maar ook voor volwassenen. Terwijl de een dichtslaat of veel om bevestiging vraagt, wordt de ander perfectionistisch of gevoelig voor kritiek. Al deze oorzaken en uitingen zijn van belang. Slechts door het bewust zijn hiervan kan faalangst worden herkend. Erg belangrijk voor onze student-docenten. We streven namelijk naar een omgeving waarin de leerling zich ondersteund voelt. Hiervoor zijn de ouders en school ook van belang, dus alleen samen kunnen we faalangst de baas worden. Gelukkig vertelde Denise ons ook welke technieken we hiervoor kunnen inzetten.

Van angst naar gezonde spanning

Laten we nog even terugkijken naar de wet van Dodson. Die vertelt ons dat faalangst kan voortkomen uit een te hoog of te laag niveau van spanning. Denise legde ons heel praktisch uit hoe leerlingen dit kunnen veranderen. De grafiek is een berg en we willen uitkomen op de top. Faalangst overwinnen is dus een kwestie van de berg omhoog wandelen. Maar waarom willen we op het midden van de grafiek uitkomen? Denise legde ons dit uit door te vertellen dat je op het midden van de berg juist net dat beetje spanning hebt dat nodig is om goed te presteren. Boven op de berg is de faalangst dus niet helemaal weg. Wel is de angst zo klein geworden dat hij niet meer in de weg zit. De top van de berg bereiken is niet makkelijk. Er zullen tegenslagen zijn waardoor je weer een stukje lager op de berg terecht komt. Het is dus een kwestie van angst omzetten in gezonde spanning. Ik denk dat iedere leerling dit kan. Zeker nu we het 5G schema hebben geleerd. Dit gaf Denise ons namelijk om gedachten en gevoelens aan te pakken.

Gedachten en gevoel aanpakken

Het 5G schema bestaat uit vijf delen. Samen geven deze delen inzicht in een situatie van faalangst. Ieder deel staat voor een woord met een ‘G’, namelijk gebeurtenis, gedachte, gevoel, gedrag en gevolg. Denise legde ons uit dat we dit schema kunnen gebruiken als bijvoorbeeld een leerling een paniekaanval heeft gehad tijdens een spreekbeurt. Door samen oefeningen te doen maken we de G’s van de situatie duidelijk. Wat was de gebeurtenis? Bijvoorbeeld: klasgenoten lachten je uit. Wat waren je gedachten en gevoel hierbij? Je schaamde je bijvoorbeeld, en dacht dat je klasgenoten jou nu stom zouden vinden. Wat was je gedrag? Je ging huilen en liep weg. Wat was ten slotte het gevolg? Je kon je spreekbeurt niet geven. Door de vragen van de 5 G’s te stellen, wordt de situatie duidelijker en kunnen we er iets aan doen. Hiervoor leerde Denise ons een aantal oefeningen. Een eerste oefening die we kunnen gebruiken is ons afvragen of de situatie echt zo erg was als in je ervaring. Ook kunnen we focussen op positieve en helpende gedachten in plaats van faalangstige gedachten. Dit doen we door op te schrijven wat je sterke punten zijn en waarop je trots bent. Duidelijk werd mij dat het begeleiden van leerlingen met faalangst niet als doel heeft om de faalangst te verwijderen; het doel is leren er mee om te gaan.

Ik heb veel van Denise’s trainingen geleerd. Zo ben ik erachter gekomen dat faalangst veel breder is dan ik dacht, met veel mogelijke oorzaken en kenmerken. Met wat ik geleerd heb kan ik, samen met andere student-docenten, leerlingen met faalangst nu een stuk beter helpen. Maar het is natuurlijk ook nuttig voor buiten mijn werk bij Studied. Als iemand om me heen hier last van heeft, kan ik ook beter helpen. Al met al heeft Denise ons dus weer veel geleerd en geïnspireerd.

Interesse in begeleiding voor een leerling met een diagnose of gedragskenmerken van faalangst?

Check www.studied.nl en neem contact met ons op.

‍